Stalingrad – Vasily Grossman
Vasily Grossmans ‘Leven en lot’ wordt geprezen als een ‘Oorlog en vrede’ uit de twintigste eeuw. ‘Leven en Lot’ is echter slechts de tweede helft van een tweedelig werk, waarvan de eerste helft in 1952 werd gepubliceerd. Grossman wilde dit eerdere werk ‘Stalingrad’ noemen.
De personages in beide romans zijn grotendeels hetzelfde, evenals de verhaallijn; ‘Leven en Lot’ gaat verder waar ‘Stalingrad’ eind september 1942 eindigt. De eerste roman doet in geen enkel opzicht onder voor ‘Leven en Lot’; de hoofdstukken over de familie Shaposhnikov zijn zowel teder als geestig, en de gevechtsscènes zijn levendig en ontroerend.
Een van de meest gedenkwaardige hoofdstukken van ‘Leven en Lot’ is de laatste brief die de moeder van Viktor Strum vanuit een Joods getto schreef – een krachtige klaagzang voor het Oost-Europese Jodendom. De woorden van deze brief verschijnen niet in ‘Stalingrad’, maar toch is de aanwezigheid van de brief krachtig voelbaar en wordt hij vele malen genoemd. We leren wie het over de frontlinies draagt, wie het aan wie doorgeeft en hoe het uiteindelijk Viktor bereikt. Grossman beschrijft de moeilijkheid die Viktor ervaart bij het lezen ervan en zijn onvermogen om er zelfs met zijn familie over te praten. De afwezigheid van de brief zelf is welsprekend – alsof de inhoud ervan voor iedereen te verschrikkelijk is om te bevatten.
Vasili Grossman werd in 1905 geboren in de stad Berdisjev in de Oekraïne. In 1941 trad hij in dienst van het Rode Leger als schrijver voor de legerkrant De Rode Ster en werd de populairste oorlogscorrespondent van Rusland. Het blad werd niet alleen in het leger maar ook onder het gewone volk grondig gelezen. Door verslag uit te brengen van de verdediging van Stalingrad, de val van Berlijn en de Holocaust werd Grossman een oorlogsheld. Na de oorlog werd zijn vertrouwen in het Sovjet-regime zwaar op de proef gesteld door de vervolging van de Sovjet-joden door Stalin. Zijn kritische houding in deze kwestie leidde ook na Stalins dood tot tegenwerking van het Sovjet-regime en hij kreeg nog maar mondjesmaat werken en artikelen gepubliceerd. Grossman stierf op 58-jarige leeftijd aan maagkanker, in de veronderstelling dat zijn grote roman ‘Leven en Lot’ nooit in druk zou kunnen verschijnen. Een eerste Engelstalige uitgave verscheen in 1980 en een Russische pas in 1989.
